STUDIJA O PROCJENI RIZIKA PO VODENI EKOSISTEM RIJEKE JADAR U ODNOSU NA USLOVE EKSPLOATACIJE BORA I LITIJUMA U PROJEKTU „JADAR“
DOI:
https://doi.org/10.7251/ASB220302023SKljučne reči:
region Jadra, otpadne vode, zagađenje vode, rizik, litijum, borApstrakt
Procjena rizika po vodeni ekosistem rijeke Jadar zasnovana je na sastavu i količini otpadnih voda koje treba da budu prečišćavane i upuštane u rijeku. Studija ima za cilj da procijeni efekte neprečišćenih otpadnih voda na vodeni ekosistem, posebno ribe, simulacijom akcidenta. Metodologija se oslanja isključivo na objavljene dokumente koje su o rudiku bora i litijuma u regionu Jadra u Srbiji izdali investitori, “Rio Tinto” i “Rio Sava Exploration” d.o.o. kao jedine javno dostupne podatke o koncentracijama sadržaja minerala u podzemnim vodama. Rezultati su pokazali da bi koncentracije bora u opsegu od 3.43-12058.83 mg l-1 i litijuma u opsegu od 0.70-2452.50 mg l-1 u vodi rijeke Jadra predstavljale veliki rizik po vodeni ekosistem pri bilo kom prekidu prerade otpadnih voda i pri prosječnom niskom, i po prosječnom srednjem i prosječno visokom nivou vode rijeke. Tako visoki sadržaji imali bi neizbježno toksični, genotoksični i druge patološke efekte na vodene organizme. Podaci objavljeni na relevantnim in vitro modelima pokazuju da bi ekosistem bi bio ozbiljno oštećen, posebno ribe kao najosjetljivije na zagađenje metalima, ako bi koncentracije bora i litijuma u vodi rijeke premašile za njih bezbjedne vrijednosti. Zbog nepostojanja stvarnih referentnih podataka sa terena, teško je predvidjeti bilo prostiranje štetnih efekata na nizvodne dijelove rijeke ili period koji bi bio potreban ekosistemu da se oporavi od visokih nivoa zagađenja.
Reference
Anonymous (2010). Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva [Act on Announcement and Protecting Strictly Protected and Protected Wild Species of Plants, Animals and Fungi]. Official Gazette of Republic of Serbia 5/2010; 47/2011; 32/2016 and 98/2016.
Anonymous (2021a). Zahtev za određivanje obima i sadržaja studije o proceni uticaja na životnu sredinu [Request for Issuing Extent and Content of Environmental Impact Assessment Study]. Beograd: Rio Sava Exploration.
Anonymous (2021b). Odgovori na pitanja o projektu Jadar. Informaciona brošura [Answers on questions about the Project Jadar. Information brochure]. Beograd: Rio Tinto Group.
ANZG (2021). Toxicant default guideline values for aquatic ecosystem protection: Boron in freshwater. Australian and New Zealand Guidelines for Fresh and Marine Water Quality. CC BY 4.0. Canberra and Oukland: Australian and New Zealand Governments and Australian state and territory governments.
Eisler, R. (1990). Boron Hazards to Fish, Wildlife, and Invertebrates: A Synoptic Review. Biological Reports 85(1.20). Contaminant Hazard Reviews, Report 20. Washington: US Fish and Wildlife Service.
Gülsoy, N., Yavaş, C. & Mutlu, Ö. (2015). Genotoxic effects of boric acid and borax in zebrafish, Danio rerio using alkaline comet assay. EXCLI Journal, 14, 890-899. doi:10.17179/excli2015-404.
Ivković, M., Plavšić, J., Vladiković, D. & Jerinić, J. (2012). Primena modela HBV za hidrološku prognozu na slivu reke Jadar [Application of model HBV for hydrological predicting at the River Jadar drainage area]. Vodoprivreda, 44, 257-263.
JCWI (2019). Jadar Mine, Jadar Project, Wastewater Discharge Study. Final Report.
Josimović, B. & Nenković-Riznić, M. (2019). Prostorni plan područja posebne namene za realizaciju projekta eksploatacije i prerade minerala jadarita „Jadar“. Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu [Spatial Plan of Special Purpose Area for Realisation of Project “Jadar” for Exploitation and Processing of Mineral Jadarit. Report on Strategic Environmental Impact Assessment Study]. Beograd: Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije & Ministarstvo građevinsrstva, saobraćaja i infrastrukture Republike Srbije.
Marić, S., Nikolić, V., Hegediš, A. & Simonović, P. (2003). Srednjoročni program unapređenja ribarstva na ribarskom području „Drina“ za period 2003. - 2007. godine [Mid-term Fishery Management Plan for River Drina Fishery in 2003. - 2007. time period]. Beograd: Univerzitet u Beogradu-Biološki fakultet.
Rio Tinto (2021). Project Jadar. Retrieved from: https://www.riotinto.com/operations/projects/jadar
Simonović, P., Povž, M., Piria, M., Treer, T., Adrović, A., Škrijelj, R., Nikolić, V. & Simić, V. (2015). Ichthyofauna of the River Sava system. Pp. 361-400. In: Milačić, R., Ščančar,
J. & M. Paunović (Eds.). The Sava River. The Handbook of Environmental Chemistry, 31. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg. doi: 10.1007/978-3-662-44034-6_14
Soucek, D. J., Dickinson, E. and Koch, B. T. (2011). Acute and chronic toxicity of boron to a variety of freshwater organisms. Environmental Toxicology and Chemistry, 30, 1906– 1914. doi: 10.1002/etc.578
Tkatcheva, V, Poirier, D., Chong-Kit, R., Furdui, V., Burr, C., Leger, R., Parmar, J., Switzer, T., Maedler, S., Reiner, E., Sherry, J. & Simmons D. (2015). Lithium an emerging contaminant: Bioavailability, effects on protein expression, and homeostasis disruption in short-term exposure of rainbow trout. Journal of Aquatic Toxicology, 161, 85-93. doi: 10.1016/j.aquatox.2015.01.030
Topal, A., Oruç, E., Altun, S., Buğrahan Ceyhun, S. & Atamanalp, M. (2016). The effects of acute boric acid treatment on gill, kidney and muscle tissues in juvenile rainbow trout. Journal of Applied Animal Research, 44(1), 297-302. doi: 10.1080/09712119.2015.1031784
